Reconstructie van een RAF fotoverkenningsvlucht in 1944
Door Wim Ogier – Aa Kroniek / heemkundekring “de Baronie van Cranendonck”
Met dank aan Jac Biemans – gemeente ’s Hertogenbosch
Maandagochtend 11 september 1944 stapt op RAF vliegbasis Benson (Engeland) een piloot van het 542ste Squadron in de cockpit van een Spitfire. Dit vliegtuig had geen wapens aan boord, maar was toch “bewapend” met twee grote fotocamera’s. Het was dan ook geen “gewone” Spitfire, maar een Supermarine Spitfire PR (Photo-Reconnaissance), een fotoverkenningsvliegtuig. De piloot zal die dag een verkenningsvlucht gaan uitvoeren boven een stukje van het Noorden van België en een groot deel van Noord-Brabant, waarbij ook boven Cranendonck gevlogen wordt. De foto die tijdens deze vlucht van Budel is gemaakt, was het startsein voor een reconstructie van deze verkenningsvlucht met het nummer 106G/2786.
Fotoverkenning
De geschiedenis van strategische fotoverkenning in de Tweede Wereldoorlog begon reeds met de vorming van “Heston Special Flight” aan het einde van 1939. Deze eenheid kende twee “Bowser” Spitfires met twee camera’s, één in elke vleugel. Het succes van de verkenningsvluchten boven Emden en Wilhelmshaven in februari en het Ruhrgebied in maart 1940 bewees de waarde van het verkennen op grote hoogte. Een periode van actieve ontwikkeling en uitbreiding volgde en is doorgegaan tot aan het einde van de oorlog in Europa. De verbetering van camera’s, door het verhogen van de brandpuntsafstand om meer detail in foto’s te krijgen en de toename van het bereik van de verkenningsvliegtuigen, waren voortdurend onderwerp van experimenten en verbeteringen. Tegen het einde van de oorlog, was een organisatie opgebouwd die meer dan 100 vluchten op één dag kon vliegen, verwerken, plotten, onderzoeken en verspreiden. Op een piekdag werden meer dan 50.000 foto’s ontwikkeld. Het totaal aantal operationele verkenningsvluchten gevlogen tussen 1940 en VE-DAY (Victory in Europe Day) bedroeg ruim 16.000! Helaas zijn nogal wat piloten van RAF Benson niet teruggekeerd van een verkenningsvlucht. Soms zijn ze na een crash door de Duitsers gevangen genomen, vaak zijn ze verongelukt. Het waren moedige mensen die met hun ongewapende vliegtuig ver van huis gingen en vaak slechts rond twintig jaar oud waren.
Vliegtuig en fotoapparatuur
Nadat ik in Engeland het boekje met de titel “RAF Benson. A diary of wartime losses” had gekocht, kon ik verder met mijn speurtocht. Daarbij is met zekerheid vast komen te staan dat een Supermarine Spitfire type PR (Photo-Reconnaissance) over ons heemgebied gevlogen is op die 11e september 1944. Het kan, gezien de gebruikte fototoestelopstelling en de datum een Supermarine Spitfire PR Mark X, XI of XIX zijn geweest. In deze fotoverkennings-Spitfires waren geen boordwapens aanwezig. Op de plaats in de vleugels, waar zich normaliter de boordwapens bevonden, waren bij deze types meestal extra brandstoftanks aangebracht. Dit om langere vluchten mogelijk te maken.
Tijdens vlucht 106G/2786 zijn ruim 400 foto’s gemaakt. Daarbij zijn telkens twee foto’s tegelijk genomen. Eén met een naar het bakboord (links) gerichte camera en één met naar het stuurboord (rechts) gerichte camera.
Het 542ste squadron
106G is een code voor de 106e fotoverkenningsgroep (PR) van de RAF. Binnen die groep was een aantal PR Squadrons met Spitfires operationeel, waaronder het 542ste Squadron.
Het 542ste Squadron, opgericht op 19 oktober 1942, heeft onder andere de Franse kust tussen Cherbourg en Calais gefotografeerd. Vanaf mei 1943 ondersteunde het bomvluchten, waarbij foto’s van doelen werden gemaakt voordat deze gebombardeerd werden en van de situatie daarna. In de eerste helft van 1944 richtte het Squadron zich op de anti V-1-campagne met de codenaam Noball. En op die bewuste maandagochtend vloog het dus naar Cranendonck, met als vluchtnummer 106G/2786.
Vlucht 106G/2786
Uit de reconstructie van vlucht106G/2786 is gebleken dat het maken van foto’s begon op het traject van Oirschot naar Leopoldsburg (linker lijn). Daarna een vlucht van Hechtel naar Wintelre en zo zigzaggend steeds verder naar het oosten tot de vlucht van Opglabbeek via Cranendonck naar Helmond op het programma stond (rechter lijn). Als laatste opdracht van deze vlucht stond het traject van Eindhoven naar Overpelt op het programma. Daarbij werd onder andere de Luikerweg gevolgd (middelste lijn). Op de dag van deze vlucht zetten op deze weg verkenners van het Second Household Cavalry Regiment als eerste geallieerden voet op Nederlandse bodem. Op 17 september volgde de doorstoot in het kader van Market Garden, daarbij werd die dag ook Valkenswaard bevrijd.
Op het traject van Gerwen naar Grote Brogel is de stuurboordcamera (rechts) gaan haperen. Hierdoor zijn later tijdens de vlucht van Opglabbeek naar Helmond en dus ook over Cranendonck foto’s gemaakt met slechts ongeveer de helft van de normale breedte. Op de route van Eindhoven naar Overpelt is met de betreffende camera (helaas) geen enkele foto meer gemaakt.
Vlucht 106G/2786: Budel in beeld
Helaas heb ik geen vluchtgegevens van vlucht 106G/2786 kunnen vinden, waardoor de piloot onbekend zal blijven. Ook over de gevlogen route heb ik niets kunnen vinden, maar wanneer alle foto’s die tijdens de vlucht gemaakt zijn op de juiste volgorde op een landkaart geprojecteerd worden, is een reconstructie van de vlucht toch mogelijk. Op bijgaande afbeelding is de vliegroute over Cranendonck weergegeven op een stafkaart uit 1939. Links van de route is één van de ruim 30 foto’s geprojecteerd welke tijdens vlucht 106G/2786 van onze gemeente gemaakt zijn. Het betreft fotonummer 3327 waarop het centrum van Budel staat. Rechts daarvan is foto 4327 weergegeven. Duidelijk is te zien dat het beeld van deze (haperende) camera smaller is dan dat van de andere camera.
Omdat de bak- en stuurboordcamera in een vaste hoek t.o.v. elkaar opgesteld staan en omdat de afstand tussen het hart van de beide foto’s die tegelijkertijd genomen zijn boven het centrum van Budel bekend is, kan de vlieghoogte berekend worden. Dit is ruim 8500 meter!
Indien de positie op de aarde, de datum en de zonnestand bekend zijn dan is het tijdstip te bepalen. De datum staat op de foto, de positie van het centrum van Budel is bekend en aan de hand van de schaduw op de foto is de zonnestand te bepalen. Het resultaat van een berekening is vervolgens dat de foto van het centrum van Budel genomen is op maandag 11 september 1944 rond tien uur in de ochtend. Met de huidige zomertijd zou dit overigens rond elf uur in de ochtend zijn geweest, maar dat terzijde.
In detail is het plein en de huizen, maar ook veel kleinere objecten zoals schutters- of schuilputjes zijn op de afdruk uitstekend te herkennen. Ongelofelijk veel detail op een oude foto, genomen op een hoogte van ongeveer 8 ½ kilometer! Behalve het fotovolgnummer (3327) is ook het vluchtnummer (106G/2786), de datum (11 september 1944, dat was enkele dagen voor de bevrijding van Budel door het Britse Suffolk Regiment, op 20 september 1944!), de brandpuntsafstand van de camera (36 inch) en het Squadron (542 Sqdn) op de foto afgedrukt.
Samengevat
Op maandag 11 september 1944 rond tien uur in de ochtend vloog op ongeveer 8.500 meter hoogte een Supermarine Spitfire type PR Mark X, XI of XIX van het 542ste Squadron van de Royal Air Force (RAF) over Budel. Het was een verkenningsvlucht met het nummer 106G/2786. Dankzij de bewaarde foto krijgen we een mooi beeld van Budel, enkele dagen voor de bevrijding door het Britse Suffolk Regiment, op 20 september 1944.
Bronnen
– www.dotkadata.com
– www.airrecce.co.uk
– www.historyofwar.org
– Reginald H. Ottaway, RAF Benson. A diary of wartime losses (Andover 2010).
